Zaaien

Dit moet je zeker op je toen doen lijstje zetten

Dit moet je proberen, al is het maar één keer.  Na het zaaien in spanning afwachten tot de eerste groene stipjes verschijnen, daarna ontdekken welke kleuren de eerste blaadjes zullen hebben: groen, geel, blauw, misschien zelfs bont, al dan niet met een rode bladsteel.  Geduldig wachten tot je de vorm van de bladeren kan zien, om uiteindelijk je eigen nieuwe hosta te kunnen bewonderen, uniek in de hostawereld.  Met een beetje geluk (liefst véél) en kunde (liefst ook veel) is een van je eigen troetelkindjes het waard om als nieuwe cultivar geregistreerd te worden.

Zaaien zelf is slechts een techniek, die ook nog eens erg eenvoudig is.  Ik ben een volstrekte nieuweling, en toch zijn de eerste resultaten echt overweldigend (ten minste, dat vind ik zelf).

Het veredelen is het meest uitdagende gedeelte.

Wat heb je nodig ?

Echt niet veel:

• zaden
• zaaibodem
• water
• potjes
• een identificatiesysteem
• warmte
• licht
• bij voorkeur: een omgeving met gespannen lucht

Zaden

Een niet onbelangrijk ingrediënt bij het zaaien van hosta's.

Er zijn verscheidene manieren om aan zaden te komen.

• kopen
• krijgen
• het oogsten van zaden die zich spontaan, zonder menselijke tussenkomst, aan je hosta's vormen (OP zaden)
• het oogsten van zaden die het resultaat zijn van je eigen veredelingsprogramma

Bij de eerste drie manieren kan ik beginnelingen enkel adviseren om, voor ze zaden beginnen te verzamelen, toch even het hoofdstuk "Hybridiseren" door te nemen, meer bepaald de overerving van hosta kenmerken.  Zo krijg je een idee welk soort zaailingen je kan verwachten als je uitzaait.

Zaden oogsten

Nadat een bloem is uitgebloeid, zal er zich bij bevruchting een zaadpeul vormen.  Zes tot acht weken na de bevruchting zijn de zaden rijp.  Meestal splijt de peul dan open en zie je de zwarte, rijpe zaden zitten.
Indien nodig kan je de peulen ook zelf openen.

De peulen die ik wens te oogsten stop ik in een papieren enveloppe, waarop ik de naam van de moederplant noteer, evenals de naam van de vaderplant wanneer ik hem ken.  De enveloppes worden bewaard op een koele, droge plaats.  Op deze manier blijft de vruchtbaarheid zeker zes maanden optimaal.  Wens je zaden nog langer te bewaren, dan kunnen ze de diepvriezer in, best in een kleine plastic verpakking (bijvoorbeeld een doosje van filmrolletjes).

Na enige weken drogen verwijder ik de zaden uit de peulen, met een pincet, of ik laat de kinderen, met hun fijne vingers, helpen.  De goede zaden zijn zwart tot donkerbruin, met een kleine verdikking aan de basis (de zaadkorrel).  Platte, witte of lichtbruine zaden en andere ongerechtigheden worden zeer zorgvuldig verwijderd.  Je kan ook de "vleugeltjes" verwijderen.  Dit vermindert de kans op besmetting en maakt de zaden beter hanteerbaar.

Zaaimedium

Ik spreek hier bewust niet van zaaigrond, omdat de zaaibodem heel vaak geen grond bevat.

Tuingrond is alvast te vermijden; de resultaten zullen gegarandeerd tegenvallen.

In de handel kan je speciale 'zaai- en stekgrond' kopen, ook in kleine verpakkingen.  Deze voldoet meestal goed.

Kenmerken van een goed zaaimedium:

• Het zaaimedium hoeft om te beginnen niet erg voedzaam te zijn.  Voeg er zeker geen vaste meststoffen aan toe, zoals gekorrelde koemest; de kans op schimmels is te groot.  Wanneer de zaailingen wat groter worden kan je een lichte dosis van een vloeibare meststof toedienen.
• Het zaaimedium dient voldoende vocht vast te houden en tegelijk moet er voldoende lucht in aanwezig zijn.
• Het belangrijkste is dat schimmels en ziektekiemen zo weinig mogelijk kans krijgen.  Wanneer je schimmels krijgt in je zaaibak, kunnen deze op een paar dagen alle zaailingen vernietigen.  Daarom begin je best met een steriel medium.  Koop je zaaigrond in zakken, dan raad ik je aan om deze vooraf toch te steriliseren.  Doe de benodigde hoeveelheid in een pot en zet deze gedurende een tiental minuten in de microgolfoven / magnetron (zo zie je maar, zelfs tussen Vlaams en Nederlands is verschil).  Je kan ook een groentenstomer gebruiken.

Zelf gebruik ik sinds kort "kokos" zaaibodem, die ik aankoop als een geperste blok.  Hij is absoluut vrij van verontreinigingen en heeft een ideale zuurtegraad voor hosta zaailingen.  Ik hoef enkele de correcte hoeveelheid gefilterd en gekookt regenwater toe te voegen, en klaar is kees.  Daarnaast slempt hij niet dicht.  Hij blijft luchtig en vergaat niet snel.

Water

Bij voorkeur niet te kalkrijk, en uiteraard vrij van verontreinigingen, ziektekiemen en schimmels.

Potjes

Elk afzonderlijk zaaisel krijgt zijn eigen potje, niet te klein (droogt te snel uit) en niet te groot (na uiterlijk een paar maanden moet je de zaailingen toch verspenen).  Zelf gebruik ik rechthoekige bakjes met een inhoud van 1liter.  Waar een afhaalchinees al niet goed voor is

Zorg ervoor dat ze helemaal proper zijn en kiemvrij.  Afwassen en laten weken in een bleekwateroplossing.

Identificatiesysteem

Dit klinkt heel geleerd, maar het gaat er enkel om dat je elk potje met zaailingen identificeert aan de hand van een etiket, beschreven met een weerbestendige stift.  Denk er tijdig om de nodige labels te voorzien wanneer je jouw zaailingen gaat verspenen.  Je kan ook met een weerbestendige stift op de potten zelf schrijven.

Warmte

Een essentiële voorwaarde voor de groei, maar meer nog voor het kiemen.

Wanneer je binnen zaait, zal je hiervoor zelf moeten zorgen.

Bij buiten zaaien zullen de zaden pas gaan kiemen wanneer de temperatuur hoog genoeg is.  Het is aan te raden de zaaischalen op een beschutte plek te zetten, bij voorbeeld in een platte bak.  Hier is de temperatuur altijd wel een paar graden hoger, wat het kiemen en de groei aanzienlijk kan bespoedigen.

Licht

Nadat de zaden gekiemd zijn, hebben ze licht nodig. 

Bij binnen zaaien zal je zelf voor aanvullende verlichting moeten zorgen, buiten kan je vertrouwen op de zon.  Zet hierbij je zaailingen zeker niet in de hete middagzon, maar zoek een licht plekje met weinig of geen directe zonnestraling. 

Gespannen lucht

Dit betekent gewoon dat de potjes in een omgeving staan waar water(damp) en lucht zo weinig mogelijk ontsnappen.  Je kan dit op verschillende manieren  bereiken:

• steek elk potje in een doorschijnend plastic zakje, dat je dichtknoopt.  Eventueel kan je een paar niet gebruikte satéstokjes in het potje steken, zodat er een minikasje ontstaat.
• zet de potjes met zaailingen in een minikasje met doorschijnend deksel
• zet de zaailingen in een platte bak, een klein tuintunneltje dat je goed afsluit.

Voordeel: de plantjes zullen veel beter groeien omdat de temperatuur wat hoger ligt en het vochtgehalte beter op peil blijft.

Zorg bij gespannen lucht zeker voor een zo steriel mogelijke omgeving (potjes, water, zaaigrond, ...).

Na mijn tweede zaaiseizoen ben ik tot de bevinding gekomen dat bij al iets oudere zaailingen de voordelen van gespannen lucht niet opwegen tegen de nadelen.  Ongeveer een maand nadat de eerste zaden gekiemd zijn, verwijder ik dan ook het deksel.

Het zaaien zelf

Maak de zaaipotjes en je labels klaar.  Strooi de zaden over het oppervlak van het zaaimedium, en dek al dan niet af met een dun laagje zaaimedium, zodat ze allemaal bedekt zijn.  Dit is niet absoluut nodig, maar het voorkomt dat sommige wortels het noorden kwijt raken en naar boven groeien, de lucht in.  Zelf dek ik de zaden voortaan altijd af, omdat ik proefondervindelijk tot de conclusie ben gekomen dat het kiempercentage hoger ligt en de erg jonge zaailingen minder snel afsterven.  Dit heeft vermoedelijk te maken met de warmte die de verlichting afgeeft, en die het toplaagje teveel opwarmt

Plaats ze in de zaaischaal en water ze goed in (langs onder gieten tot de potjes volledig doorweekt zijn.
Hosta's, ook zaailingen, hebben graag veel water, maar de tere worteltjes hebben ook lucht nodig.  Daarom het belang van een goed, luchtig zaaimedium dat gemakkelijk water vasthoudt..

Indien je onder gespannen lucht zaait, plaats de kap erover, volledig dicht,  Warmte is nu belangrijk.  Een veel toegepaste techniek is om de zaaibakjes op de ijskast te plaatsen, waar het meestal een paar graden warmer is.  Ook een plaatsje in een platte bak of een tunnelserre wordt gewaardeerd.

De zaden zelf kiemen na een dertiental dagen.

Verzorging van de jonge zaailingen

De eerste week tot 14 dagen na het kiemen hebben de zaailingen zeker geen bijkomende voeding nodig.  Als je zaaimedium wat rijker is aan voedingsstoffen, kan je zonder bijvoeding tot de kleintjes verspeend worden.  Wanneer je zoals ik een erg voedselarme zaaibodem gebruikt, begin je na 14 dagen met het wekelijks toedienen van een zeer sterk verdunde vloeibare voeding.

Na een maand verwijder ik de plastic kap.

Verspenen en uitdunnen

Wanneer de meeste zaailingen 4 echte blaadjes hebben, begin ik met verspenen.  Elke plant die ik wens te behouden, gaat in een eigen potje (bij mij vierkante plastic potjes 9 x 9).  Als voeding geef ik Miracle Gro korrels, die gedurende zes maanden, wanneer de temperatuur hoog genoeg is, hun voedingsstoffen afgeven.

Wanneer je erg veel zaailingen hebt, zal je van je hart een steen moeten maken, en uitdunnen.  Houd enkel die zaailingen over die je echt bijzonder en mooi vindt.

Zo kunnen je zaailingetjes hun eerste winter tegemoet.  Zet ze dicht bij mekaar op een beschutte plaats, waar ze toch vochtig blijven.

Waar en wanneer zaaien ?

Je kan binnen zaaien of buiten.  Buiten kan je dan nog kiezen voor winterzaaien of "gewoon" buiten zaaien

Binnen zaaien

Waarom binnen zaaien

Planten die je binnen zaait hebben een voorsprong qua groei van enkele maanden op hun soortgenootjes buiten.  Ze zullen groter zijn wanneer de eerste winter buiten eraan komt en hebben meer kans om te overleven. 

Als je gestreepte zaailingen kweekt, bestaat de kans dat ze reeds in hun eerste levensjaar bloeien.  Vooral als je planten wil gebruiken in je eigen veredelingsprogramma, is dit een enorm voordeel; je wint tenslotte minstens een jaar.  Vele van deze gestreepte zaailingen zullen in hun tweede jaar gestabiliseerd zijn, en waardeloos als moederplant bij hybridiseren.

Persoonlijk houd ik van binnen zaaien omdat je zo in de stille maanden, wanneer buiten alle hosta's verdwenen zijn, toch nog kan bezig zijn met planten.  En, omdat je buiten weinig of niets hoeft te doen, heb je ook meer tijd.

Waarom niet binnen zaaien ?

Bij binnen zaaien heb je verwarming en verlichting nodig.  Hier hangt natuurlijk een prijskaartje aan.

Wat heb je extra nodig ?

Een zaai-installatie

Zaai-installaties voor het binnen zaaien van hosta's koop je meestal niet in een winkel.  Je zal ze zelf moeten (laten) bouwen.  Je vindt ze dan ook in alle soorten en maten, van zeer goedkoop en eenvoudig tot zeer gesofistikeerd en duur.

Ik geef enkel op wat nodig is.  Wat je gebruikt en hoe je alles monteert laat ik volledig aan jou over.

Een doorsnee installatie bestaat uit:

• Een grote, lage, waterdichte container (of meerdere) om je kleinere zaaicontainers in te zetten.  Zaaischalen zonder gaten in de bodem zijn ideaal
• Extra verlichting voor de zaailingen.  Die hebben ze absoluut nodig tijdens de wintermaanden.  Zelf gebruik ik TL-lampen, maar er zijn ook andere mogelijkheden, speciaal voor planten.  Hoe meer licht, hoe beter de groei.  Aan de binnen kant van de lichtkap zorg je dan ook best voor een reflecterende laag, en breng de lampen zo dicht mogelijk bij de zaailingen. Hoe dicht dat is, hangt af van het type verlichting dat je gebruikt en de warmte die ze afgeven.  TL heeft het voordeel dat het niet veel warmte afgeeft, waardoor je ze dicht boven de planten kan aanbrengen zonder risico op verbranden of uitdrogen.
• een middel tegen schimmels.  Dit heb je niet nodig als je alles volgens de regels van de kunst doet, en besmettingen probeert uit te sluiten.  Mocht het evenwel toch nodig zijn ...vergeet niet dat schimmelkiemen zich via de lucht kunnen verplaatsen.

Een plaats om je zaai-installatie te plaatsen

Je zaailingen zullen warmte moeten krijgen om goed te groeien.  De eenvoudigste manier om dit te realiseren is ze in een verwarmde kamer te zetten, met een temperatuur van zo'n 20 graden, zelfs nog wat hoger tijdens het kiemen.

Als je geen verwarmde kamer hebt die je kan (mag) gebruiken, zoals ik, dan zal je op een andere manier voor warmte moeten zorgen. 

Het eerste jaar en bij aanvang van het tweede zaaiseizoen maakte ik gebruik van de ingebouwde verwarming in de zaaibak of van een verwarmingsmatje onder de zaaibak, maar dit is zeker niet ideaal.

Nu plaats ik de zaaibakken op een van de leggers van een rek dat in de garage staat.  De zijkanten, de achterkant en de onderkant heb ik bekleed met dikke platen rotswol.  De voorkant kan, naargelang de buitentemperatuur, afgesloten worden met een deken.  De enige verwarming die de planten krijgen is van de verlichting, maar dit volstaat ruimschoots.  Wanneer de buitentemperatuur ongeveer 10°C bedraagt, moet ik zelfs het deken verwijderen, omdat het anders te warm wordt.

Om maximale groei te krijgen, moeten de lampen 24 uren per dag branden.  Afhankelijk van het type verwarming kan dit niet alleen aardig duur worden, maar het wordt ook erg vervelend in een kamer waar in geleefd wordt.  Zelf gebruik ik TL-lampen.  Het heeft geen zin dure plantenlampen of dergelijke te kopen, de resultaten met gewone TL-buizen zijn quasi even goed.  Je zaaibak op een vensterbank plaatsen en enkel het invallende licht gebruiken is niet voldoende.  De plantjes zullen naar het raam toegroeien en een gerekte groei vertonen.  Ze zijn zwakker dan planten die voldoende (kunst)licht krijgen en de kans dat ze de stap naar buiten niet overleven is veel groter.
Wanneer je TL-lampen gebruikt, hou er dan rekening mee dat deze jaarlijks moeten vervangen worden.  Met het blote oog zie je het niet, maar de lichtopbrengst is na één groeiseizoen aanzienlijk minder.

Buiten zaaien

Winterzaaien

Bij winterzaaien zaai je voor of tijdens de winter uit.  Plaats elk potje in gespannen lucht (een plastic zakje errond, of een omgekeerde petfles waarvan de top is afgesneden in de pot, over de zaailingen, of in een plastic kasje, ...).  Goed water geven, op een beschutte plaats zetten en niet meer naar omkijken.

Wanneer de omstandigheden gunstig zijn, beginnen de zaden te kiemen.  Als je zo steriel mogelijk gewerkt hebt, kan je ze nog even (enkele weken) zo laten verder groeien.

"Gewoon" buiten zaaien

Je kan zaaien van het voorjaar, als de kans op vorst geweken is, tot de zomer.  Een tuintunneltje of een platte bak komt hierbij goed van pas.

In een kas

Dit is een ideale oplossing.  De resultaten kunnen spectaculair zijn.  Hou er wel rekening mee bij het plaatsen van je kas dat je hosta's wil kweken, geen cactussen: de temperatuur in een kas die in de zon staat kan héél snel héél hoog oplopen, met gekookte zaailingen tot gevolg.