2010 - Meter per meter, rij per rij

Inleiding

Als je zoekt naar het jaar 2009, dan zoek je tevergeefs: het is weggevallen in dit overzicht: een tuinjaar om zo snel mogelijk te vergeten.

Het begon al in de lente: minstens 20 collectieplanten waren ten onder gegaan aan de vroege warmte, gevolgd door een lange periode van strenge vorst.

Daarna was er gewoon té veel werk en te weinig tijd; als je bijna elke dag vertrekt om kwart voor zeven 's ochtends en je komt pas terug om zeven uur 's avonds, dan blijft er weinig tijd over, zeker in een gezin met twee schoolgaande en sportende kinderen.

De rest van de lente verliep nog wel enigszins voorspoedig, en veel potplanten kregen eindelijk een plaatsje in de vollegrond. De grootste eigen zaailingen verhuisden naar een plantbak van 3 x 4 meter, en lieten de rest van het jaar zien hoe gelukkig ze daar mee waren.

Maar toen kwam de zomer, erg warm en met weinig neerslag. Het tijdsgebrek werd nu echt dramatisch: planten verdroogden, het onkruid schoot overal op, potplanten zieltoogden bij gebrek aan voeding en water. Daarbovenop werd de Hosta Mill overspoeld door massa's wijngaard- of segrijnslakken. Op sommige plaatsen restten enkel wat bladstelen met draderige sliertjes waar ooit bladeren groeiden.
Zelfs voor het correct bijhouden van nieuwe aankopen en het maken van nieuwe labels was er geen tijd.

Eigenlijk was ik blij toen het winter werd. Zo konden we een rampjaar achter ons laten en vooruitkijken naar naar 2010. Dat wordt dan ook op de eerste plaats een jaar van herstel en afwerking. Tijd voor een realistische planning.

Planning voor 2010

2009 heeft me geleerd dat een goede, realistische planning cruciaal is. Een eerste vereiste is om uit te zoeken wat de oorzaak is van de problemen van vorig jaar.

Het zou al te gemakkelijk zijn de schuld te leggen bij het weer, drukke werkzaamheden; de oorzaak moet ik uitsluitend bij mezelf zoeken.

De hoofdoorzaak is dat ik teveel hooi op mijn vork heb genomen:

Weinig tijd in combinatie met een relatief grote tuin. Als je op werkdagen gemiddeld 13 uur van huis bent, blijft er geen tijd meer over om in de tuin te werken.
Aankopen van teveel planten. Dit moet je niet doen als je zo weinig tijd hebt.
Onvoldoende onkruidbestrijding, vooral in de tweede helft van het jaar.
Te weinig water geven, vooral in de tweede helft van het jaar.
Te laat of niet verpotten van potplanten, waardoor de groei van veel planten stagneerde en terugliep.
Onvoldoende tijd uitgetrokken om slakken te bestrijden.
Te veel tijd gespendeerd aan sommige taken, die, mits een betere organisatie, op veel kortere tijd kunnen gebeuren. Ik denk hierbij aan zelf etiketten maken en zelf potgrond mengen.
Te weinig beschutting voor een aantal planten tijdens de winter.

Vanaf 2010 moet ik meer systematisch te werken, met efficiënter gebruik van de beschikbare tijd.

Tijd vrijmaken: in plaats van na het eten in mijn zetel te ploffen voor de TV, werk ik elke dag toch nog een half uur tot een uur in de tuin, zelfs al is het al laat. Zelfs gewoon een ronde maken door de tuin en wat kleine klusjes doen (een plant terug op zijn plaats zetten, gereedschap opbergen, controleren op slakkenvraat, groei, ...) kan al heel wat problemen voorkomen.
Wieden wordt de hoofdmoot van mijn werk. Onkruid is een bron van problemen: vaak kunnen jongere hosta's de competitie met het onkruid niet aan, en weigeren te groeien. Ik volg een schema waarbij elk gedeelte van de tuin om beurt grondig wordt gezuiverd van onkruid , dode bladeren, enz. Wanneer het laatste deel gedaan is, begin ik weer van voor af aan. Intussen heb ik ook gemerkt dat sommige bodembedekkers een goede hostagroei verhinderen en een schuilplaats vormen voor massa's slakken. Daarom worden ze nu ook beter onder controle gehouden: rond elke uitgeplante hosta wordt een cirkel vrijgemaakt van elke andere begroeiing.
De aankopen beperken zich tot maximaal één plant die de collectie binnenkomt voor elke twee planten die de collectie verlaten (de bonte planten). De eigenlijke collectie zou beperkt moeten blijven tot een 500 planten.
Systematisch verpotten van alle potplanten. Op het moment dat ik dit schrijf zijn bijna alle potplanten verpot. De overblijvende zijn de komende weken aan de beurt. Alles met H. 'Sieboldiana' en H. rectifolia bloed wordt in de vollegrond geplant, omdat ze het niet goed doen in pot en extra lijden onder (late) winterkoude.
De slakkenplaag van 2009 nam in de eerste maanden van 2010 de omvang van een zware epidemie aan. Nu worden slakken systematisch en preventief bestreden, waarbij elke week een grondige controle van de hele tuin gebeurt. Eens de plaag onder controle worden de resterende slakken preventief bestreden om de 14 dagen.
Systematisch water geven, gecombineerd met het reduceren van het aantal watergiften dat nodig is. De planten staan nu zo opgesteld, dat water geven minder tijdrovend wordt. Hiervoor heb ik drie grote houten bakken geplaatst, gelijnd met plastic (waarin één gat zit om geen staand water te krijgen). Onderin ligt een dikke laag fijne schors, die goed water vasthoudt. Ongeveer de helft van de potplanten staat in deze bakken. Om de waterhuishouding van de zanderige grond te verbeten, moet een toplaag compost worden aangebracht van ongeveer 5 cm op die plaatsen waar het het meest nodig is.
Op de plaatsen waar veel uitval was (vooral bovenaan op een van mijn plantenrekken) worden volgende winter de planten weggehaald. Ze komen op de grond, met dode bladeren als bescherming. Wanneer de planten beginnen uit te lopen, en de kans op vorst gering is, worden deze bladeren weggehaald. Ik overweeg om een van de rekken te verwijderen en te vervangen door een extra plantbak - lasagnabed, waar jonge aankopen kunnen uitgroeien tot ze voldoende groot zijn om uit te planten.
Tijd besparen:
- De zelfgemaakte potgrond is vervangen door potgrond, aangekocht in bulk, met een gecoate, lang werkende meststof als voeding.
- In plaats van de zelfgemaakte etiketten ben ik overgeschakeld op een grote voorraad aangekochte etiketten. Dit voorkomt dat ik op cruciale ogenblikken zonder etiketten val.
Uittekenen van een definitief tuinplan. De concrete uitvoering is voor de late herfst.

Februari 2010

Ik mag dan wel blij geweest zijn toen hij begon, maar de winter blijft maar duren; al van voor Kerstmis is het begonnen met sneeuwen, en de sneeuw is eigenlijk nog niet weg geweest.

Februari is al bijna gedaan als we voor het eerst de tuin in kunnen. De sneeuw heeft plaats gemaakt voor regen.

Zeker tot midden maart zal het werk bestaan uit het ruimen van bladeren en het knippen van grassen. Kortom, zoveel mogelijk schuilplaatsen van mijn slijmerige vrienden, de slakken, moeten verdwijnen.

Hun favoriete stek vorig jaar was een stukje beplant met Pachysandra, onder de notenboom. Omdat ik dit niet kan (en wil) vrij maken van slakkenschuilplaatsen, proberen we de slakken te bestrijden door ze weg te vangen.

Voor verpotten is het nog te vroeg: de wortekluiten zijn nog gedeeltelijk bevroren, koud en nat.

Maart 2010

De winter geeft zich nog lang niet gewonnen; de slakken daarentegen hebben een flinke slag gekregen. Alles samen werden er zo'n 500 vernietigd.

Het verpotten loopt ook als een trein: zo'n 300 collectieplanten hebben volledig nieuwe potgrond gekregen. Wat de samenstelling van de potgrond betreft ben ik wel wat voorzichtiger geworden. Vorig jaar heb ik twee bigbags besteld met goede potgrond, maar zonder veel extra toevoegingen. Ik begon te merken dat de toevoegingen, vooral van bentoniet, de grond véél te zwaar maakten. Waarschijnlijk is die zware grond mede verantwoordelijk voor de winterschade. Daarenboven is deze manier van werken veel minder arbeidsintensief. Eerst gaat de oude potgrond zoveerl mogelijk van de wortels. Daarna oppotten, en bemesten met een gecoate meststof, die goed is voor acht maanden voeding. Tenslotte komt bovenop een goede laag fijne bark (schors), om uitdrogen tegen te gaan, onkruidgroei af te remmen en omdat het wat netter oogt.

April 2010

Het rampscenario van 2009 herhaalt zich: toen de planten goed uitgelopen waren, kregen we nog een drietal nachten met felle nachtvorst. Het zaailingenbed, dat er echt prachtig uitzag, is herschapen in een slagveld: overal waar je kijkt slappe kleurloze, dode bladeren.

Weer zijn een aantal planten ten ondergegaan aan de voortdurende afwisseling tussen vriezen en dooien. Van je fouten moet je leren, zegt men. Wel, ik heb geleerd dat een plantenstelling in drie verdiepingen erg mooi en praktisch is in lente, zomer en herfst, maar dat het niet de ideale plaats is in de winter. Vooral op de bovenste verdieping aan de straatkant, die vol stond met zaailingen, is de schade niet te overzien. Van de ongeveer 30 H. 'Amos'-zaailingen heeft geen enkele het overleeft. Over het gevaar van te zware portgrond heb ik het in maart al gehad.

Inmiddels zijn er zo'n 750 slakken verwijderd, maar het is eigenlijk dweilen met de kraan open: elke opkomende hosta in het pachysandrabed wordt aangevallen van zodra een nieuwe scheut verschijnt.

Ook het verpotten gaat onverminderd door: inmiddels hebben zo'n 450 planten nieuwe grond gekregen.

Mei 2010

Het wieden is nu eindelijk in volle gang. Het is de koudste meimaand sinds het begin van de meteo metingen in België (vanaf 1830). Alles komt traag op gang, en de dreiging van nachtvorst is nooit ver weg. Gelukkig is ook het onkruid trager. Blijkbaar hebben alle planten in vollegrond het overleefd. Sommige hebben duidelijk tijd nodig om zich te vestigen, en zijn kleiner dan vorig jaar.

Eindelijk ben ik ertoe gekomen de slakken systematisch te bestrijden. Omdat slakkenkorrels weinig effectief blijken te zijn, besproei ik de planten 's nachts, wanneer de slakken actief zijn, met een oplossing van ammoniak en water. Oorspronkelijk gebruikte ik 1 deel ammoniak op 10 liter water; omdat dit mengsel wel héél erg effectief was, en omdat er hier en daar wat lichte schade aan planten was als gevolg van de ammoniak (verdwenen waslaag, soms wat weefsel dat afsterft), ben ik overgeschakeld op een zwakkere oplossing (1 op 16), die even effectief blijt te zijn) Het effect op de slakkenpopulatie is fenomenaal en direct: elke slak die geraakt wordt, sterft vrijwel onmiddellijk. Het gaat zo snel, dat ze zelfs de tijd niet krijgen om de plant los te laten en op de grond te vallen, een natuurlijk verdedigingsmechanisme.
De ammoniak werkt maar even, en wordt daarna omgezet in stikstof, bijkomende voeding voor de planten. Over de kadavers hoef ik me geen zorgen te maken: de volgende morgen vliegen de merels af en aan: zij zorgen voor het opruimen van de dode slakken.

De eerste nieuwe aanwinsten staan intussen ook weer te pronken in de verzameling, wat betekent dat een redelijk aantal bonte cultivars intussen verhuisd zijn naar andere tuinen. Omdat in het maken van nieuwe etiketten erg veel tijd kruipt (die ik niet heb), besloot ik om er aan te kopen. In Europa vind je er bijna geen, en dan meestal nog aan overdreven hoge prijzen. Daarom werden er, samen met een aantal andere liefhebbers, 1000 aangekocht in de VSA.

Het is voor het eerst dat ik met het werk in de tuin sta waar ik wou staan. Eindelijk een goede planning. De eerste bloeistengels zijn al te zien, met name op H. 'Empress Wu'. Ik mag niet nalaten het stuifmeel te oogsten en te bewaren; misschien is dit wel de ideale vaderplant om iets toe te voegen aan mijn zaailingen van het longipes- en pycnophylla-type: grootte.

Het wordt stilaan tijd om een kleine verzorgingsruimte te voorzien voor planten die de winter niet zo best zijn doorgekomen. Op die manier is het eenvoudiger ze de extra aandacht te geven die ze nodig hebben. Wat is er aan de hand met deze planten ? De meeste zijn jonge exemplaren die eind 2008 en begin 2009 werden aangekocht. Een combinatie van té zware potgrond, te weinig water en teveel onkruid in de potten is sommige van hen bijna fataal geworden. Ze hebben veel van hun wortelgestel verloren en zijn nog maar een fractie van wat ze eerst waren. De meeste zijn gelukkig nog verpot eind 2009, wat waarschijnlijk hun redding is geweest. Maar nu hebben ze echt wel een extra goede verzorging nodig.

Voor de tweede keer heb ik een plant gevonden met HVX: H. 'Paradise Red Delight'. Deze werd voorzichtig verwijderd; op de plaats waar hij stond komt voor de rest van het jaar geen andere hosta meer. Een minder ernstig, voornamelijk estetisch probleem is een schimmelinfectie (botritis) die te zien is op vele planten: de bladeren krijgen bruine vlekjes, kleiner of groter. Wanneer zo'n vlekje zich pal op een nerf bevindt, sterft een groter gedeelte af. De oorzaak is een combinatie van factoren: kleine beschadigingen als gevolg van de late nachtvorst, kil en vochtig weer dat ideaal is voor de schimmel om zich te verspreiden. De later gevormde bladeren hebben er veel minder last van.

De laatste beslissing die ik moest nemen was de moeilijkste: ik was van plan om H. 'Mill' dit jaar via weefselkweek te laten vermeerderen. Het lijkt me, gezien de omstandigheden, beter om hiermee te wachten tot de toestand van de tuin sterk verbeterd en stabiel is. Het lijkt me momenteel onmogelijk om het opkweken van 500 plugplantjes tot een goed einde te brengen.

Juni 2010

Het uitzicht van de tuin geeft me gemengde gevoelens: langs de ene kant valt op dat de planten goed groeien, er weinig onkruid is en dat er nog maar erg weinig slakken te bespeuren zijn.

Langs de andere kant valt op dat er eigenlijk geen enkele plant onbeschadigd de lente is doorgekomen: vrijwel alles is in mindere of meerdere mate aangetast door de slakken en/of botritis. Het is een schrale troost te weten dat praktisch alle liefhebbers in de buurt last hebben van botritis.
Ook heb ik voor het eerst schade door woelmuizen vastgesteld: H. 'Cutting Edge' werd volledig in de grond getrokken en helemaal opgegegeten; er rest nauwelijks een wortel.

Dit betekent ook een serieuze tegenslag voor het foto-project: er zij eigenlijk geen planten die nu kunnen gepfotografeerd worden.

Het begint me ook op te vallen dat een dichte bodembedekking tussen de 's eigenlijk meer nadelen dan voordelen heeft.
Een onmiskenbaar voordeel is dat onkruid er nauwelijks groeit. Daarnaast is het mooier dan hosta's in kale grond.
De nadelen zijn:

hosta's worden zeer sterk geremd in hun groei, ze worden zelfs kleiner;
de dichte bodembedekking is een ideale schuil- en broedplaats voor slakken.

Dat betekent weer extra werk: daar waar mogelijk wordt een zone rond de hosta vrij gemaakt van bodembedekkers, op andere plaatsen worden alle bodembedekkers (vooral Waldsteinia ternata en tuingeranium) volledig verwijderd. Tenslotte worden een aantal vlakken hostavrij gemaakt.

Juli 2010

Moeder Natuur heeft echt besloten om de tuinliefhebber dit jaar tot het uiterste te testen: juli is heet, erg heet. Dat betekent bijna dagelijks sproeien. De groei van de hosta's is ook volledig tot stilstand gekomen.

Gelukkig is het niet allemaal kommer en kwel: ook het onkruid groeit veel minder, zodat het een fluitje van een cent is om de hele tuin te wieden. Ook de slakken houden zich gedeist: bijna niets meer te zien ... maar ik weet dat ze er nog zijn.

Augustus 2010

Jammer voor wie vakantie neemt in eigen land, maar augustus is de natste maand sinds lang. De planten reageren met een formidabele hergroei. Ook onkruid en slakken duiken weer massaal op, om even snel weer te verdwijnen, als ik met schoffel en ammoniak langs kom.

Het "bos" werd bijna volledig heraangelegd.
Bos is een groot woord voor een stuk van ongeveer 40 m2 met 5 bomen, omzoomd door laurierkers. Vorig jaar werd het al gedeeltelijk aangeplant met een dertigtal hosta's, enkele varens en enkele ander vaste planten. Het volledige stuk werd leeggemaakt, volledig onkruidvrij gemaakt en daarna afgedekt met een laag compost van 5 à 10 cm. Daarna werden een zestigtal hosta's, een tiental varens en nog enkele cimicifuga's geplant. Het centrale deel is gereserveerd voor species en natuurlijke cultivars. Het ziet er nu al leuk uit, en het kan alleen nog maar beter worden als de planten verder uitgroeien.

September 2010

Langs het huis loopt het "hostalaantje", een recht pad in dolomiet met links en rechts een lang plantvak. De beplanting in het vak tegen de woning heeft dit jaar erg geleden onder de droogte, maar het was ook het terrein van slakken en woelmuizen. Het ergst getroffen gedeelte werd, net zoals het bos, eerst geruimd (ondermeer een boerenjasmijn, die met erg veel water ging lopen). Daarna werd een 15 cm van de erg slechte toplaag afgehaald en vervangen door een10 cm dikke compostlaag. Nu ligt het grondniveau iets lager dan het pad, wat het water geven vereenvoudigd. In eerste instantie vinden een twintigtal hosta's hier een plaatsje, voornamelijk planten die dit jaar werden aangekocht. Omdat eerst de compost werd aangebracht en daarna pas geplant, is de compost al goed vermengd met oude aarde.

De tweede helft van september is zo al niet de periode waarin hosta's in topvorm verkeren, en zeker niet nu, na alle slakken, woelmuizen, koude- en hittegolven en uitgeputte grond. Tijd om een balans op te maken en te proberen om 2011 een nog beter jaar te maken.

Om systematisch te werken, zet ik alle problemen in een tabel, samen met de oorzaak en mogelijke oplossingen

Probleem	Oorzaak	Oplossing
Uitval bij het einde van de winter	Te koude standplaats	De planten op de rekken verhuizen. Eén rek totaal verwijderen, het andere terugbrengen van 3 naar 2 etages
		Gevoelige planten uitplanten, niet in pot houden (alles met rectifolia en sieboldiana-genen
		Tijdelijk afdekken rek en zaaibak met schaduw- of worteldoek in april-mei
Slakkenvraat	Slakken kunnen bij de planten	Slakken blijven bestrijden met ammoniak en korrels, wegvangen
		In de herfst ALLE dood materiaal verwijderen
		Preventief wieden, het jaar rond
		In april de bodem begieten met ammoniakoplossing, vooral waar de plaag dit jaar het ergst is.
		Een gedeelte van de tuin reserveren voor (jonge) hosta's. Volkomen onkruidvrij houden en de planten uitplanten in verhoogde bedden, die voldoende vrij staan. De bedden rondom afboorden met kopertape.
		Afstand tussen bodembedekkers en hosta's voldoende groot houden. Een koperen ring rond individuele planten aanbrengen
Verbrande planten	Hittegolf, te weinig beschutting, te droog	Het nieuwe gedeelte van de tuin dat is gereserveerd voor hosta's afboorden met hagen voor schaduw
		Systematisch de bodem verbeteren met compost
		Jonge planten in verhoogde bedden met grond die goed vocht vasthoudt
Woelmuizenvraat	Occasioneel last van woelmuizen	Bestrijden

2010

Meter per meter, rij per rij